सर्पको टोकाई बारे जानकारी र सावधान!
के हो त सर्पको टोकाई ?
सर्पको टोकाइ (Snakebite) भनेको के हो?
सर्पको टोकाइ भनेको सर्पले आफ्नो दाँत (fangs) प्रयोग गरेर मानिस वा अन्य जनावरको छालामा चोट पुर्याउनु हो। सर्पको टोकाइका दुई मुख्य प्रकार हुन्छन्:
विषालु सर्पको टोकाइ (Venomous snakebite): यस प्रकारको टोकाइमा सर्पले आफ्नो दाँतबाट विष (venom) शरीरमा पठाउँछ। यो विष विभिन्न प्रकारका
प्रोटिन र इन्जाइमहरू मिलेर बनेको हुन्छ जसले शरीरमा गम्भीर असर पुर्याउन सक्छ। विषालु सर्पको टोकाइ ज्यानमारा पनि हुन सक्छ।
 |
| सर्पले हातमा टोकेको |
प्रोटिन र इन्जाइमहरू मिलेर बनेको हुन्छ जसले शरीरमा गम्भीर असर पुर्याउन सक्छ। विषालु सर्पको टोकाइ ज्यानमारा पनि हुन सक्छ।
विषहीन सर्पको टोकाइ (Non-venomous snakebite): यस प्रकारको टोकाइमा सर्पले विष पठाउँदैन। यद्यपि, टोकेको ठाउँमा सामान्य चोट र संक्रमणको जोखिम भने रहिरहन्छ।
सर्पको टोकाइका लक्षणहरू
सर्पको टोकाइका लक्षणहरू सर्पको प्रकार, टोकेको ठाउँ र शरीरमा पसेको विषको मात्रामा निर्भर गर्दछ। विषालु सर्पको टोकाइका केही सामान्य लक्षणहरू निम्न हुन्:
टोकेको ठाउँमा: तीव्र दुखाइ, सुन्निने, रातो हुने, रगत जम्ने वा निलो हुने।
शरीरभरि: वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने, चक्कर लाग्ने, टाउको दुख्ने, पसिना आउने, ज्वरो आउने।
गम्भीर अवस्थामा: सास फेर्न गाह्रो हुने, रक्तचाप घट्ने, मुटुको धड्कन बढ्ने, मिर्गौला फेल हुने, स्नायु प्रणालीमा असर पर्ने (जसले गर्दा शरीरका अंगहरू निष्क्रिय हुन सक्छन्), र बेहोस हुने।
सर्पको टोकाइपछि के गर्ने?
यदि कसैलाई सर्पले टोक्यो भने तुरुन्तै चिकित्सा सहायता खोज्नुपर्छ। सकेसम्म छिटो अस्पताल पुर्याउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। प्राथमिक उपचारको रूपमा:
शान्त रहने: सर्पले टोकेको व्यक्तिलाई सकेसम्म शान्त पार्नुहोस्। डरले गर्दा मुटुको धड्कन बढ्छ र विष शरीरमा छिटो फैलन सक्छ।
टोकेको ठाउँलाई नहल्लाउने: टोकेको भागलाई सकेसम्म स्थिर राख्नुहोस्। हात वा खुट्टामा टोकेको छ भने चलाउनु हुँदैन। बिरामीलाई हिँडाउनु हुँदैन।
आभूषण हटाउने: यदि औंला वा खुट्टामा टोकेको छ भने सुन्निनु अघि नै औंठी, बाला वा अन्य आभूषणहरू तुरुन्तै हटाउनुहोस्।
घाउ सफा गर्ने: टोकेको घाउलाई साबुन र पानीले बिस्तारै सफा गर्नुहोस्।
घाउ छोप्ने: सफा र सुक्खा कपडाले घाउलाई हल्का छोप्नुहोस्।
मुटुको सतहमा राख्ने: टोकेको भागलाई मुटुको सतहभन्दा तल वा बराबरीमा राख्नुहोस्। यसले विषलाई मस्तिष्क वा मुटुमा छिटो पुग्नबाट रोक्न मद्दत गर्छ।
अस्पताल पुर्याउने: सर्पले टोकेको व्यक्तिलाई सकेसम्म चाँडो नजिकैको स्वास्थ्य संस्था वा अस्पतालमा लैजानुहोस् जहाँ सर्पको विष विरोधी औषधि (Antivenom) उपलब्ध हुन्छ। सर्पले टोकेको एक घण्टाभित्र अस्पताल पुर्याउनुलाई "सुनौलो समय" मानिन्छ।
के नगर्ने?
कसिलो गरी नबाँध्ने (टाईट टूर्निकेट): टोकेको ठाउँभन्दा माथि कसिलो डोरी वा कपडाले बाँध्नु हुँदैन। यसले रक्तसञ्चार अवरुद्ध भई टोकेको अंगमा रगतको कमी भई ग्याङ्गरिन वा अङ्ग नै काट्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ।
काट्ने वा चुस्ने: टोकेको घाउलाई चक्कु वा धारिलो वस्तुले काट्ने वा मुखले चुसेर विष निकाल्ने प्रयास गर्नु हुँदैन। यसले संक्रमणको जोखिम बढाउँछ र विष निकाल्नमा खासै प्रभावकारी हुँदैन।
झारफुक वा घरेलु उपचार: सर्पले टोकेको अवस्थामा झारफुक, गोबर, पिसाब, माटो, तताएको घिउ, झारमौरो, सिन्दुर जस्ता परम्परागत वा घरेलु उपचारमा समय खेर फाल्नु हुँदैन। यस्ता कार्यले बिरामीको अवस्था अझ बिग्रन सक्छ र सही उपचारमा ढिलाइ हुन्छ।
चिया, कफी वा अल्कोहल नदिने: बिरामीलाई चिया, कफी, अल्कोहल वा अन्य उत्तेजक पदार्थ पिउन दिनु हुँदैन।
बरफ वा तातो सेक्ने: टोकेको ठाउँमा बरफ लगाउने वा तातोले सेक्ने गर्नु हुँदैन।
महत्त्वपूर्ण कुरा:
सबै सर्पको टोकाइ विषालु हुँदैन।
विषालु सर्पले टोक्दा पनि सधैँ विष छोड्छ भन्ने हुँदैन।
अस्पतालमा पुगेपछि चिकित्सकले सर्पको प्रकार र विषको लक्षण हेरेर सही उपचार गर्छन्।
सर्पको टोकाइबाट बच्नका लागि सधैँ होसियार रहनुहोस्, विशेषगरी सर्पहरू हुने सम्भावित स्थानहरू (झाडी, घाँस, ढुङ्गाको काप, काठको थुप्रो, प्वालहरू) मा जाँदा। रातमा हिँड्दा टर्चलाइट प्रयोग गर्नुहोस् र जुत्ता, गमबुट, मोटो मोजा र लामो कपडा लगाउनु होस् । सर्पले टोकेको व्यक्तिलाई शान्त पार्ने र हौसला प्रदान गर्नुस्।
सर्पको टोकाइबाट बच्नका लागि यहाँ केही महत्त्वपूर्ण उपायहरू दिइएका छन्:
१. सर्पको वासस्थानबाट टाढा रहनुहोस्:
झारपात र झाडी: सर्पहरू प्रायः झारपात, झाडी, लामो घाँस र झाडी भएका ठाउँमा बस्छन्। यस्ता ठाउँमा जाँदा विशेष सावधानी अपनाउनुहोस्।
ढुङ्गा र काठको थुप्रो: ढुङ्गाको थुप्रो, काठको थुप्रो, पुराना इँटा वा अन्य भग्नावशेष भएका ठाउँमा सर्प लुक्न सक्छन्। यस्ता ठाउँमा काम गर्दा वा जाँदा सावधान रहनुहोस्।
प्वाल र दरार: जमिनमा भएका प्वाल, मुसाका दुलो वा घरका भित्तामा भएका दरारमा पनि सर्प लुक्न सक्छन्।
२. घर र वरपरको सरसफाइ:
नियमित सरसफाइ: घर वरपरका झारपात, झाडी र फोहोर नियमित सफा गर्नुहोस्।
काठ र ढुङ्गाको व्यवस्थापन: काठ र ढुङ्गाको थुप्रोलाई घरभन्दा टाढा र व्यवस्थित राख्नुहोस्।
घरको मर्मत: घरका भित्तामा भएका प्वाल वा दरारहरूलाई मर्मत गर्नुहोस्।
जालि लगाउने: ढोका र झ्यालमा जालि लगाउनुहोस् ताकि सर्प भित्र पस्न नसकोस्।
३. बाहिर निस्कँदा सावधानी:
जुत्ता लगाउनुहोस्: बाहिर हिँड्दा सधैँ खुट्टा ढाक्ने जुत्ता (गमबुट) लगाउनुहोस्, विशेषगरी रातको समयमा।
टर्चलाइट प्रयोग गर्नुहोस्: राति हिँड्दा टर्चलाइटको प्रयोग गर्नुहोस् ताकि बाटोमा सर्प भए देख्न सकियोस्।
लामो लाठी प्रयोग गर्नुहोस्: झाडी वा अप्ठ्यारो ठाउँमा हिँड्दा लामो लाठीले जमिनमा हिर्काउँदै हिँड्नुहोस्। यसले सर्पलाई तर्साएर भगाउँछ।
हात नघुसाउनुहोस्: नदेखिएको ठाउँमा (जस्तै: प्वाल, झाडी) हात नघुसाउनुहोस्।
४. खेतीपाती वा बगैँचामा काम गर्दा:
पञ्जा लगाउनुहोस्: खेतीपाती वा बगैँचामा काम गर्दा बाक्लो पञ्जा लगाउनुहोस्।
सचेत रहनुहोस्: काम गर्दा वरपरको वातावरणमा ध्यान दिनुहोस्।
५ सर्प देखिएमा के गर्ने
शान्त रहनुहोस्: सर्प देखेमा नआत्तिनुहोस् र शान्त रहनुहोस्।
टाढा रहनुहोस्: सर्पबाट सुरक्षित दूरी कायम गर्नुहोस् र त्यसलाई चलाउने प्रयास नगर्नुहोस्।
भाग्न दिनुहोस्: सर्पलाई आफ्नो बाटो लाग्न दिनुहोस्।
यी उपायहरू अपनाएर सर्पको टोकाइबाट बच्न सकिन्छ। यदि कुनै कारणले सर्पले टोक्यो भने तुरुन्तै स्वास्थ्य संस्थामा जानुहोस्। सर्पले टोकेको खण्डमा धामी झाँक्री कहाँ नगई तुरुन्तै अस्पताल जानु नै एक मात्र प्रभावकारी उपाय हो।
सावधान ! सावधान !
नेपालमा बर्खाको समयमा घारी हुन्छ। आफ्नो घर वरपर सफा राख्ने गर्नुहोस। बालबालिका, वृद्ध आमाबाबुको खाल गर्नुहोस् । सावधानी अपनाउनु होला।
आफू पनि सर्पको टोकाई बाट बचौ
अरु लाई नी बचाऊ !
Comments
Post a Comment